Eindterm subdomein B4
De kandidaat kan met behulp van de concepten homeostase, hormonale regulatie en neurale regulatie ten minste in contexten op het gebied van sport en voeding verklaren op welke wijze eukaryoten
zichzelf reguleren.
|
Subdomein B4.2
Je kunt in een context:
- de principes van een regelkring in het hormoonstelsel toelichten (zie ook B4.1);
- de werking van hormoonklieren en hun specifieke hormonen beschrijven en afleiden hoe de doelorganen daarop reageren;
- het verband beschrijven tussen hormonale regulatie en het handhaven van homeostase.
Deelconcepten
hormoonklieren, hypothalamus, hypofyse, schildklier, nieren, bijnieren, eierstokken, teelballen, eilandjes van Langerhans, exocrien, endocrien, doelwitorganen, hormoonreceptor, hormoonconcentratie, insuline, glucagon, adrenaline, schildklierhormoon, EPO.
|
Hormoonklieren |
Op
kunnen zoeken in Binas of
ScienceData:
- functie
hormonen;
- bijbehorende
hormoonklier;
- doelwitorgaan;
- effect van het hormoon.
Hormoonproducerende organen
- hypofyse;
- Maakt o.a.
- ADH (antidiuretisch hormoon);
- FSH (follikelstimulerend hormoon);
- LH (luteïniserend hormoon);
- SSH (schildklier stimulerend hormoon;
- prolactine en oxytocine.
- schildklier;
- eilandjes
van Langerhans;
- bijnieren
- ovaria (eierstokken)
- oestrogenen
(oestradiol en oestron)
- progesteron
- testes
(zaadballen)
- placenta
(moederkoek)
|
Hypothalamus en hypofyse |
Hypothalamus
- hypofyse - systeem
Hypothalamus
- Onderdeel
van het centrale zenuwstelsel.
- Heeft directe
verbinding met hypofyse.
- Twee typen
hormonen worden afgegeven.
- Bepaalde
cellen produceren hormonen die direct naar
de hypofyse gaan.
- Andere cellen geven hormonen (neurohormonen) af aan
het bloed.
- Via
deze hormonen wordt de hypofyse gestimuleerd of geremd
(afhankelijk van de
concentratie).
- Reguleert
ook een aantal processen.
Bijvoorbeeld:
- bloeddruk;
- lichaamstemperatuur.
Hypofyse
- Hersenaanhangsel
- Ligt
onder de hypothalamus.
- Maakt
verschillende hormonen.
Enkele voorbeelden (gebruik Binas of Biodata)
- Aansturen geslachtsklieren via:
- FSH ( follikelstimulerend
hormoon);
- Stimuleert bij vrouw:
- groei
van follikel in ovaria;
- afgifte
van oestradiol door de
follikelcellen.
- Afgifte wordt geremd (negatieve feedback) door bepaalde concentratie oestradiol en progesteron.
- Stimuleert bij man:
- vorming
van spermacellen in de
testis.
- Afgifte wordt geremd door testosteron.
- LH ( luteïniserend
hormoon);
- Stimuleert:
- ovulatie;
- vormingen
handhaving van het geel
lichaam.
- Afgifte
van testosteron door de
testes
- Afgifte wordt geremd door oestradiol, progesteron, testosteron.
- Aansturen schildklier via:
- SSH (schildklier stimulerend hormoon) = TSH ( thyreotroop
hormoon)
- Stimuleert:
- Afgifte wordt geremd door thyroxine.
|
Insuline en glucagon |
Inhoud
animaties homeostase
Alvleesklier met eilandjes van Langerhans
- Glucoseconcentratie (bloedsuikerspiegel):
- moet zoveel
mogelijk constant blijven;
- geeft direct
invloed op de osmotische waarde van het
bloed;
- wordt
geregeld via hormonen uit de eilandjes van
Langerhans (in de alvleesklier).
- Lever en
skeletspieren zijn de doelwitorganen.
- Insuline
- Verlaging
van de glucoseconcentratie.
- O.i.v.
insuline wordt:
- glucose
opgenomen uit het bloed;
- glucose
omgezet in glycogeen.
- Glycogeen
wordt opgeslagen.
- Insuline
stimuleert ook de opname van glucose in
andere lichaamscellen.
- Glucagon
- Verhoging
van de glucoseconcentratie.
- O.i.v.
glucagon wordt:
- glycogeen
omgezet in glucose;
- glucose
afgegeven aan het bloed.
- Insuline
en glucagon werken als
antagonisten.
Regelkring
Glucosegehalte
in het bloed is te hoog.
- Alvleesklier
(eilandjes van Langerhans) registreert en produceert:
- meer
insuline;
- minder
glucagon.
- Insuline
komt via het bloed bij de lever en de
spieren.
- Glucose
wordt uit het bloed opgenomen.
- Opgeslagen
als glycogeen.
- Glucosegehalte
van het bloed wordt lager.
- Terugkoppeling
(negatieve feedback) op de alvleesklier -->
- minder
insuline;
- meer
glucagon.
- enzovoort
- Gevolg is
dat glucoseconcentratie schommelt rond een
bepaalde waarde (de norm).
|
Schildklierhormoon |
Schildklier
- Vormt thyroxine.
- Stimuleert:
- dissimilatie van eiwitten en vetten;
- vorming van eiwitten voor groei en ontwikkeling;
- Remt de afgifte van SSH (schildklier stimulerend hormoon uit hypofyse.
- Voor vorming is jodium nodig.
- Joodgebrek heeft tot gevolg:
- dwerggroei;
- gewichtstoename;
- opgezette schildklier.
- Veroorzaakt door te hoge TSH-concentratie.
- Hypofyse wordt niet meer afgeremd.
|
Hormonen voor de voortplanting |
Gebruik Binas of ScienceData
Menstruatiecyclus
Hormonen voor en na de bevalling
- Prolactine
- Gemaakt in hypofyse.
- Zorgt voor:
- groei van de melkklieren (voor de bevalling)
- productie van melk (na de bevalling).
- Oxytocine
- Zorgt voor:
- samentrekken van baarmoederwand tijdens bevalling
- vrijkomen van melk uit de melkklieren (lactatie)
- hechting met het kind.
Hormonen bij de man
- FSH uit de hypofyse
- zorgt voor aanmaak van zaadcellen in de zaadballen
- Testosteron
- Gemaakt de de zaadballen (testes).
- In de cellen van Leijdig.
- Geregeld door LH uit de hypofyse.
- Functie:
- stimuleert voor de geboorte ontwikkeling mannelijke geslachtsorganen
- ontstaan van mannelijke secundaire geslachtskenmerken.
|
Adrenaline |
Gebruik Binas of ScienceData
Adrenaline
- Vluchthormoon/Stresshormoon.
- Wordt
gemaakt en opgeslagen in bijnier(merg);
- Komt vrij
als je lichaam plotseling in actie moet
komen'
- Maakt het mogelijkheid snel te reageren.
Bijvoorbeeld:
- bij schrik;
- in een angstige of spannende situatie;
- als je ineens
gaat rennen.
- Heeft zelfde
effect als orthosympatische
zenuwstelsel.
- Ondersteunt
in noodgevallen de werking
daarvan.
- Heeft (als
enige hormoon) een snelle en kortdurende
werking.
- Bevordert
omzetting van glycogeen in glucose.
- In
lever en skeletspieren (zelfde effect
als glucagon).
- Afgifte
van glucose door de lever.
- Stimuleert
hartactiviteit:
- toename slagfrequentie;
- toename
hartvolume.
- Stimuleert
bloedvatverwijding in de skeletspieren en
verhoogt spierspanning:
"Je staat te trillen op je
benen".
- Zorgt verder voor:
- verwijding
van de bronchiën;
- verwijden
pupillen ( "schrikogen").
- Bijniermerg
produceert nog een overeenkomstig hormoon: nor-adrenaline.
|
EPO |
EPO (erytroprotëine)
- Gevormd in de nieren.
- Stimuleert de vorming van rode bloedcellen.
- Gebruikt als doping
|