HAVO
examenprogramma biologie
Voorbeeldcontexten
De verschillende contextgebieden zijn:
- C - communicatie
- D - duurzaamheid
- E - energie
- G - gezondheid of gezondheidszorg
- S - sport
- V - voeding
- VP - voedselproductie
- VH - veiligheid
- W - wereldbeeld
Om de samenhang te benadrukken komen sommige voorbeeldcontexten bij meerdere (sub)domeinen voor.
Kandidaten moeten er rekening mee houden dat tijdens de examens andere typen contexten kunnen voorkomen.
Voorbeeldcontexten
Domein B. Zelfregulatie
Subdomein B1 Eiwitsynthese (alleen schoolexamen)
- VP (Voedselproductie)
Bij DSMGist maakt men met behulp van recombinantgisten het enzym lactase dat de lactose in melkproducten omzet. Mensen die lactose-intolerantie hebben kunnen op deze manier probleemloos melk drinken.
- G (gezondheid of gezondheidszorg)
Biotechnologen laten in een biotechnologisch bedrijf transgene geiten het eiwit Atryn produceren voor patiënten met een bepaalde bloedstollingsziekte.
Subdomein B2 Stofwisseling van de cel
- G (gezondheid of gezondheidszorg, leefwereldcontext)
Leden van een familie die mogelijk een erfelijke mitochondriale afwijking hebben zoals MERFF, ondergaan in een academische centrum een onderzoek om vast te stellen of ze het gemuteerde gen hebben met het doel zich voor te bereiden op eventuele consequenties.
- V (voeding)
Analisten in een algenkweekcentrum zoeken naar mogelijkheden om de algenkweek de voedingsstoffen omega 3 en 6 vetzuren en vitamines te laten leveren op een economisch haalbaar niveau.
- G (gezondheid of gezondheidszorg, leefwereldcontext)
Gezonde jonge mensen bepalen of ze meedoen aan een medicijntest met het doel de invloed van het meedoen aan een dergelijke test op de eigen gezondheid te bepalen en een beslissing te nemen over al of niet meedoen.
Subdomein B3 Stofwisseling van het organisme
- G (gezondheid en gezondheiszorg)
Gespecialiseerde verpleegkundigen op de IC in het ziekenhuis verzorgen en monitoren patiënten in kritieke toestand met het doel om de toestand te stabiliseren en te verbeteren.
- VP (voedselproductie)
Een tomatenkweker in zijn eigen bedrijf doet aan opbrengstoptimalisatie door geselecteerde rassen te gebruiken en geautomatiseerde teelt- en oogstsystemen te introduceren.
Subdomein B4 Zelfregulatie van het organisme
- G (gezondheid en gezondheiszorg)
Gespecialiseerde verpleegkundigen op de IC in het ziekenhuis verzorgen en monitoren patiënten in kritieke toestand met het doel om de toestand te stabiliseren en te verbeteren.
- VP (voedselproductie)
Een tomatenkweker in zijn eigen bedrijf doet aan opbrengstoptimalisatie door geselecteerde rassen te gebruiken en geautomatiseerde teelt- en oogstsystemen te introduceren.
Subdomein B5 Afweer van het organisme
- G (gezondheid of gezondheidszorg, leefwereldcontext)
Meisjes van 12 worden opgeroepen door de GGD om zich te laten inenten met het HPV-vaccin om hen te beschermen tegen baarmoederhalskanker. Zij discussiëren op school over de voor- en nadelen van de inentingmet het doel om een weloverwogen besluit te kunnen nemen om wel of niet gevaccineerd te worden.
- VP (voedselproductie)
Analisten en procestechnologen werken bij een veredelingsbedrijf onder toezicht van biologen aan plantenveredeling gericht op plaagresistentie met het doel plagen te voorkomen en opbrengsten van teelten te verhogen.
- G (gezondheid of gezondheidszorg, leefwereldcontext)
Een leerling die een antibioticakuur volgt, wil deze voortijdig afbreken. In de klas worden de argumenten besproken om dit wel of niet te doen, met het doel daarover een weloverwogen besluit te kunnen nemen.
Subdomein B6 Beweging van het organisme (alleen schoolexamen)
- G (gezondheid of gezondheiszorg)
Fysiotherapeuten in een revalidatiecentrum ontwikkelen trainingsschema's voor patiënten die, als gevolg van een herseninfarct, opnieuw moeten leren bewegen.
- S (sport)
Amateursporters passen verschillende trainingsmethoden toe om zich optimaal op wedstrijden voor te bereiden.
Subdomein B7 Waarneming door het organisme
- G (gezondheid of gezondheiszorg)
De opticien verzamelt in de eigen praktijk informatie over diverse soorten lenzen om een goed advies te kunnen geven aan klanten die hun bijziendheid gecorrigeerd willen zien.
- S (sport)
Trainers en fysiotherapeuten in een landelijk trainingscentrum onderzoeken het effect van diverse soorten starttrainingen bij sporters met het doel om het aantal valse starten in de wedstrijdsport teverminderen.
Subdomein B8 Regulatie van ecosystemen
- D (duurzaamheid)
Bosbeheerders op de Veluwe gebruiken de resultaten van een ecologisch onderzoek voor de regeneratie van een natuurgebied.
Domein C. Zelforganisatie
Subdomein C1. Zelforganisatie van cellen
- E (energie)
Procestechnologen en analisten werken in een laboratorium aan optimalisatie van fotosynthese in algen en planten met het doel om de energie-inhoud van de algen en gewassen te verhogen.
- G (gezondheid of gezondheidszorg, leefwereldcontext)
Klasgenoten van een leerling met cystic fibrose oriënteren zich in de klas op deze ziekte met het doel om zo goed mogelijk te kunnen reageren als ze luisteren naar hun klasgenoot die gentherapie zal ondergaan.
Subdomein C2. Zelforganisatie van het organisme (alleen schoolexamen)
- G (gezondheid of gezondheidszorg)
Verloskundigen voeren regelmatig controles uit bij zwangere vrouwen om te controleren of het kind zich goed ontwikkelt.
- V (Voedselproductie)
Groentekwekers grijpen in verschillende stadia van de levenscyclus van voedingsgewassen in om een zo hoog mogelijke productie te verkrijgen.
Subdomein C3. Zelforganisatie van het organisme (alleen schoolexamen)
- D (duurzaamheid)
Een onderzoeksmedewerker van een ecologisch adviesbureau beoordeelt de plannen voor een nieuwbouwwijk in het kader van PlanMER met het doel een afweging mogelijk te maken tussen diverse vormen van inpassing van plannen in het milieu.
- W (wereldbeeld)
Een politiek actieve bosbeheerder schrijft voor zijn partij een verkiezingsparagraaf over het belang van de natuur voor het welbevinden van de burger met het doel om de partijleden en later de kiezers in te laten stemmen met de paragraaf.
Domein D. Interactie
Subdomein D1. Moleculaire interactie (alleen schoolexamen)
- G (gezondheid of gezondheidszorg)
Bij vroegtijdige opsporing van kanker worden door artsen micro arrays ingezet. Daarmee is vast te stellen of cellen kankercellen zijn, omdat daar andere eiwitten tot expressie komen dan in gezonde cellen. Mensen die menen hiervoor in aanmerking te komen (bijvoorbeeld vanwege familiaire borstkanker, darmkanker) kunnen een dergelijk onderzoek laten doen.
- VP (voedselproductie)
Plantenveredelaars en analisten bij een veredelingsbedrijf veranderen, met behulp van genetische modificatie, moleculaire processen waardoor bij planten droogteresistentie of zouttolerantie optreedt met het doel ook teelten in de randen van woestijnen en in brakke delta’s mogelijk te maken en daardoor het hongerprobleem te lijf te gaan.
Subdomein D2. Gedrag en interactie (alleen schoolexamen)
- C (communicatie)
Voorlichters gebruiken informatie over supranormale prikkels in het opzetten van een effectieve voorlichtingscampagne.
- G (gezondheid of gezondheidszorg)
Artsen adviseren patiënten met epilepsie over uitwendige signalen om het valgevaar te verminderen.
- VH (veiligheid)
Etholoog adviseert de politie in het omgaan met het gedrag van voetbalvandalen.
Subdomein D3. Seksualiteit (alleen schoolexamen)
- G (gezondheid of gezondheidszorg)
Plastisch chirurgen in een privékliniek geven voorlichting over de voors en tegens van bepaalde chirurgische ingrepen, zoals borstvergroting en schaamlipcorrectie met het doel de seksuele gezondheid van hun cliënten te bevorderen.
- C (communicatie)
Medewerkers van een reclamebureau organiseren een voorlichtingscampagne over veilig vrijen met als doel de verspreiding van seksueel overdraagbare ziektes tegen te gaan.
Subdomein D4. Interactie in ecosystemen
- D (duurzaamheid)
Landschapsarchitecten (hbo) bij een adviesbureau voor ruimtelijke inrichting schrijven een plan voor de inrichting van een groen recreatiegebied met het doel om milieu en gebruikswaarden optimaal naast elkaar te laten bestaan.
- VP (voedselproductie)
Een viskweker gaat samen met een tomatenkweker een kassencomplex inrichten als gemengd bedrijf, waarin vissen, algen, tomaten en andere planten een zo gesloten mogelijk systeem vormen, met het doel de opbrengst te diversifiëren en daardoor het risico van monoteelt te verminderen.
Domein E. Reproductie
Subdomein E1. DNA-replicatie (alleen schoolexamen)
- G (gezondheid of gezondheidszorg)
Voorlichters van het KWF geven voorlichting over preventief gedrag ten aanzien van huidkanker en leggen uit hoe melanoom gevormd wordt als gevolg van zonnebrand.
- VH (veiligheid)
Forensisch onderzoekers gebruiken DNA-fingerprinting om het Openbaar Ministerie de mogelijkheid te geven de dader aan te wijzen.
Subdomein E2. Levenscyclus van de cel (alleen schoolexamen)
- G (gezondheid of gezondheidszorg)
Zwangere vrouwen die 36 jaar of ouder zijn kunnen gebruik maken van prenataal onderzoek . De kans op een kind met Downsyndroom neemt toe met de leeftijd van de moeder.
- VP/E (voedselproductie/Energie)
Procestechnologen optimaliseren het gebruik van fermentatie in een groot concern waar met behulp van gisten bepaalde stoffen worden geproduceerd. Door optimaliseren van vergisting wordt het aantal stappen van de reactie en de energiebehoefte van het proces meer dan gehalveerd.
Subdomein E3. Voortplanting van het organisme (alleen schoolexamen)
- VP (Voedselproductie)
Laboranten en analisten werken bij een vermeerderingsbedrijf in de sierbloementeelt aan het maken van weefselkweken van plantencellen, met het doel zo snel mogelijk te komen tot voldoende uitgangsmateriaal voor een nieuw bloemenras.
- G (gezondheid of gezondheidszorg)
Een paar met een kinderwens laat erfelijkheidstesten uitvoeren voordat ze besluiten tot in vitro fertilisatie over te gaan. Doel hiervan is om, samen met een arts, te kunnen overleggen over de risico’s op het krijgen van een kind met een aangeboren afwijking.
Subdomein E4. Erfelijke eigenschap
- VH (veiligheid)
Politie, analisten en laboranten in de forensische laboratoriumpraktijk verzamelen en onderzoeken sporen van de plaats delict volgens sop’s (standard operating procedure) en doen daarvan verslag ten behoeve van de juridische praktijk.
- VP (voedselproductie)
Laboranten en analisten werken bij een vermeerderingsbedrijf in de groenteteelt aan het maken van weefselkweken van plantencellen met het doel zo snel mogelijk te komen tot voldoende uitgangsmateriaal voor een nieuw groenteras.
Domein F. Evolutie
Subdomein F1 Selectie
- G (gezondheid of gezondheidszorg)
Hulpverleners van een NGO (non-gouvernementele organisatie) laten zich in het tropeninstituut voorlichten over de noodzakelijke profylaxe en inentingen tegen allerlei nieuwe typen ziekten, met het doel niet ziek te worden tijdens een verblijf in de rampregio waar ze hulp gaan verlenen.
- VP (voedselproductie)
(Pre)breeders bij een veredelaar sporen met behulp van protocollen nieuwe eigenschappen op en interpreteren de resultaten van kruisingen, met het doel voedselgewassen plaagresistent te maken of
beter te laten smaken.
Subdomein F2 Soortvorming
- G (gezondheid of gezondheidszorg)
Analisten en laboranten in een laboratorium doen door middel van controle- en inventarisatiekweken onderzoek naar de aanwezigheid en verspreiding van MRSA-bacteriën met het doel de medische staf te informeren.
- W (wereldbeeld, leefwereldcontext)
Leerlingen voeren in de klas een discussie over de relatie tussen de evolutietheorie en levensbeschouwing/ religieuze opvattingen met het doel om een overzicht te krijgen van mogelijke argumenten en een eigen afweging te maken.
Subdomein F3 Biodiversiteit (alleen schoolexamen)
- D (Duurzaamheid)
Het Wereld Natuurfonds heeft een viswijzer gemaakt. Gekeken is naar de manier waarop vissen gevangen of gekweekt zijn. Het doel is consumenten een eigen keuze te laten maken tussen duurzaam gevangen of gekweekte vis.
- D (Duurzaamheid)
Er zijn programma’s in ontwikkelingslanden om de kap van het regenwoud tegen te gaan. Daardoor blijft er meer CO2 opname mogelijk en worden soorten beschermd.
