Eindterm subdomein B4

De kandidaat kan met behulp van de concepten homeostase, hormonale regulatie en neurale regulatie ten minste in contexten op het gebied van sport en voeding verklaren op welke wijze zelfregulatie bij eukaryoten verloopt en beargumenteren op welke wijze daarin stoornissen kunnen ontstaan en op welke wijze deze kunnen worden aangepakt.

Subdomein B4.2

Je kunt in een context:

1. de werking van een regelkring in het hormoonstelsel voorspellen;
   
   
2. de werking van hormoonklieren en de specifieke werking van hun hormonen beschrijven en afleiden hoe de doelorganen daarop reageren;
   
   
3. het verband beschrijven tussen hormonale regulatie en het handhaven van homeostase;
   
   
4. de relatie tussen het hormoonstelsel en het zintuig-, spier- en zenuwstelsel toelichten.

Deelconcepten
hormoonklieren, hypofyse, hypothalamus, schildklier, nieren, bijnieren, ovaria, testes, eilandjes van Langerhans, exocrien, endocrien, doelwitorganen, receptor, hormoonconcentratie, insuline, glucagon, adrenaline, schildklierhormoon, spijsverteringshormonen,  EPO.

Inhoud animaties homeostase

Op kunnen zoeken in Binas of Biodata:

• functie hormonen;
• bijbehorende hormoonklier;
• doelwitorgaan;
• effect van het hormoon.

Hormoonproducerende organen (hormoonklieren)

• Zijn endocriene klieren
  • Klieren zonder afvoerbui.
  • Product wordt direct aan het bloed (inwendig milieu) afgegeven
  • Exocriene klieren hebben wel een afvoerbuis.
    • Geven product af aan uitwendig milieu.
      • Bijvoorbeeld spijsverteringsklieren.

• hypofyse;
  • Maakt o.a.
    • ADH (antidiuretisch hormoon);
    • FSH (follikelstimulerend hormoon);
    • LH (luteïniserend hormoon);
    • SSH (schildklier stimulerend hormoon;
    • prolactine en oxytocine.
• schildklier;
  • thyroxine
• eilandjes van Langerhans;
  • insuline en glucagon
• nieren;
  • EPO
    • Bevordert de aanmaak van rode bloedcellen.
• bijnieren;
  • adrenaline
• ovaria (eierstokken);
  • oestrogenen (oestradiol en oestron)
  • progesteron
• testes (zaadballen);
  • testosteron
• placenta (moederkoek).
  • progesteron
  • HCG

Hypothalamus - hypofyse - systeem

Hypothalamus

• Onderdeel van het centrale zenuwstelsel.
  • Zit in tussenhersenen.
• Heeft directe verbinding met hypofyse.
• Twee typen hormonen worden afgegeven.
  • Zenuwcellen in de hypothalamus geven hormonen af aan het bloed (= neurosecretie).
    • De hormonen worden neurohormonen genoemd.
  • Bepaalde cellen produceren hormonen die direct naar de hypofyse gaan.
    • Releasing hormonen
      • Stimuleren afgifte van bepaalde hormonen door de hypofyse.
      • Via deze stoffen wordt de hypofyse gestimuleerd of geremd
        (afhankelijk van de concentratie).
• Reguleert ook een aantal neurale processen.
  bijvoorbeeld:
  • bloeddruk;
  • lichaamstemperatuur.

Hypofyse

• Hersenaanhangsel
  • Ligt onder de hypothalamus.
• Maakt verschillende hormonen.

Enkele voorbeelden van hypofyse-hormonen

• FSH ( follikelstimulerend hormoon)
  • Stimuleert bij vrouw:
    • groei van follikel in ovaria;
    • afgifte van oestradiol door de follikelcellen.
  • Afgifte wordt geremd (negatieve feedback) door bepaalde concentratie oestradiol en progesteron.
  • Stimuleert bij man:
    • vorming van spermacellen in de testis (spermatogenese).
  • Afgifte wordt geremd door testosteron.
• LH ( luteïniserend hormoon)
  • Stimuleert:
    • ovulatie;
    • vormingen handhaving van het geel lichaam.
  • Afgifte van testosteron door de testes
  • Afgifte wordt geremd door oestradiol, progesteron, testosteron.
• TSH ( thyreotroop hormoon)
  • Stimuleert:
    • afgifte van thyroxine door de schildklier.
  • Afgifte wordt geremd door thyroxine.

Glucoseconcentratie van het bloed (bloedsuikerspiegel)

• Moet zoveel mogelijk constant blijven.
• Heeft direct invloed op de osmotische waarde van het bloed.
• Wordt geregeld via hormonen uit de eilandjes van Langerhans (in de alvleesklier).
• Lever en skeletspieren zijn de doelwitorganen.
  • Insuline
    • Verlaging van de glucoseconcentratie.
      • O.i.v. insuline wordt:
        • glucose opgenomen uit het bloed;
        • glucose omgezet in glycogeen.
          • Glycogeen wordt opgeslagen.
        • Insuline stimuleert ook de opname van glucose in andere lichaamscellen.
  • Glucagon
    • Verhoging van de glucoseconcentratie.
      • O.i.v. glucagon wordt:
        • glycogeen omgezet in glucose;
        • glucose afgegeven aan het bloed.
  • Insuline en glucagon werken als antagonisten.

Regelkring

Glucosegehalte in het bloed is te hoog.

• Alvleesklier (eilandjes van Langerhans) registreert en produceert:
  • meer insuline;
  • minder glucagon.
• Insuline komt via het bloed bij de lever en de spieren.
• Glucose wordt uit het bloed opgenomen.
  • Opgeslagen als glycogeen.
• Glucosegehalte van het bloed wordt lager.
• Terugkoppeling (negatieve feedback) op de alvleesklier -->
  • minder insuline;
  • meer glucagon.
• enzovoort
• Gevolg is dat glucoseconcentratie schommelt rond een bepaalde waarde (de norm).

Adrenaline

• Vluchthormoon/Stresshormoon.
• Wordt gemaakt en opgeslagen in bijnier(merg);
• Komt vrij als je lichaam plotseling in actie moet komen'.
  • Stimuleert processen t.b.v. dissimilatie.
• Maakt het mogelijkheid snel te reageren.
  Bijvoorbeeld:
  • bij schrik;
  • in een angstige of spannende situatie;
  • als je ineens gaat rennen.
• Heeft zelfde effect als orthosympatische zenuwstelsel.
  • Ondersteunt in noodgevallen de werking daarvan.
• Heeft (als enige hormoon) een snelle en kortdurende werking.
  • Bevordert omzetting van glycogeen in glucose.
    • In lever en skeletspieren (zelfde effect als glucagon).
    • Afgifte van glucose door de lever.
  • Stimuleert hartactiviteit:
    • toename slagfrequentie;
    • toename hartvolume.
  • Stimuleert bloedvatverwijding in de skeletspieren en verhoogt spierspanning:
    "Je staat te trillen op je benen".
  • Zorgt verder voor:
    • verwijding van de bronchiën;
    • verwijden pupillen ( "schrikogen").
• Bijniermerg produceert nog een overeenkomstig hormoon: noradrenaline.
  • Heeft hetzelfde effect.