Samenvatting examenstof biologie - VMBO - TL en GL exameneenheid K11 Reageren op prikkels Zenuwen, zintuigen en hormonen 3. Hormonen Centraal examen Hormoonstelsel Hormoonstelsel Bestaat uit hormoonklieren. Liggen verspreid door het lichaam. Werkt langzamer dan het zenuwstelsel. Regelt de werking van de organen in je lichaam. Hormonen Zijn regelstoffen. Van belang bij het in stand houden van een constant inwendig milieu. Bijvoorbeeld Het constant houden van het glucosegehalte van het bloed. Regelen de groei en ontwikkeling van het lichaam. Bijvoorbeeld De regeling van de werking van de eierstokken en teelballen. Regelen de stofwisseling. Bijvoorbeeld De snelheid van de verbranding. Hormoon wordt gemaakt in een hormoonklier. Voorbeelden Hypofyse; Eilandjes van Langerhans in de alvleesklier; Eierstokken en teelballen; Bijnier. Wordt afgegeven aan en vervoerd door het bloed. Bepaalde organen reageren op het hormoon. Via het bloed komen komt een hormoon bij het orgaan dat moet gaan werken (of juist geremd moet worden). Regeling Een hormoonklier maakt een bepaald hormoon --> Dat hormoon heeft een bepaald effect. Dat effect heeft (direct of indirect) weer een remmende invloed op de hormoonklier --> De hormoonklier gaat minder van het hormoon maken. Hypofyse Hypofyse Belangrijkste hormoonklier. Is een aanhangsel van de hersenen. Maakt verschillende hormonen. Regelen van onder andere de groei. groeihormoon. Beïnvloeding van andere hormoonklieren. Voorbeelden Regeling werking van de schildklier. Schildklier maakt zelf ook weer een hormoon (schildklierhormoon). Stimuleert de verbranding in de cellen. Regeling werking van de geslachtsorganen. Vrouw: eicel gaat rijpen Man: zaadcellen worden gevormd. Geslachtsorganen gaan geslachtshormonen maken. Eilandjes van Langerhans Regeling hoeveelheid glucose in het bloed Hoeveelheid glucose in het bloed moet zoveel mogelijk constant blijven. Dus niet afhankelijk van of je net gegeten hebt. Wordt geregeld via hormonen uit de eilandjes van Langerhans (in de alvleesklier). Insuline Wordt gemaakt als er na het eten veel glucose in je bloed komt. Het verlaagt de hoeveelheid glucose doordat onder invloed van insuline: de lever (en spieren) glucose omzetten in glycogeen (soort zetmeel). Glycogeen wordt opgeslagen in de lever (en de spieren). Glucagon Wordt gemaakt als de hoeveelheid glucose in je bloed te laag wordt. Bijvoorbeeld Doordat je veel glucose verbrand hebt. Verhoogt de hoeveelheid glucose doordat onder invloed van glucagon: de lever glycogeen weer omzet in glucose. Deze glucose wordt afgegeven aan het bloed. Regeling Glucosegehalte in het bloed is te hoog. Alvleesklier (eilandjes van Langerhans) maakt insuline. Insuline komt via het bloed bij de lever en de spieren --> glucose wordt uit het bloed opgenomen. Van glucose wordt glycogeen gemaakt (opslag). --> De hoeveelheid glucose in het bloed daalt. Glucosegehalte van het bloed is te laag. Alvleesklier (eilandjes van Langerhans) maakt glucagon. Insuline komt via het bloed bij de lever en de spieren --> glycogeen wordt omgezet in glucose --> glucose wordt aan het bloed afgegeven --> de hoeveelheid glucose in het bloed wordt groter. Enzovoort. Gevolg is dat de hoeveelheid glucose in het bloed schommelt rond een bepaalde waarde. Suikerziekte (diabetes) De eilandjes van Langerhans werken niet goed. Er wordt geen of te weinig insuline gemaakt. Patiënten moeten extra insuline inspuiten. Bijnier Adrenaline Vluchthormoon/Stresshormoon. Wordt gemaakt in de bijnieren. Komt vrij als je lichaam plotseling in actie moet komen.' Bijvoorbeeld: bij sporten; als je schrikt; in een angstige of spannende situatie; als je ineens gaat rennen. Onder invloed van adrenaline: gaat je hart sneller kloppen. ga je sneller ademhalen. wordt glycogeen omgezet in glucose. Eierstokken en teelballen Geslachtshormonen Gemaakt vanaf de puberteit. Zorgen voor secundaire geslachtskenmerken. Vrouwelijk geslachtshormoon Ontwikkeling van de borsten. Bredere heupen. Meer vet onder de huid (in het onderhuids bindweefsel). Groei van schaamhaar en okselhaar. Groei van het baarmoederslijmvlies en ongesteld worden. Vrouwelijk gedrag. Mannelijk geslachtshormoon Sterkere spierontwikkeling --> Bredere schouders. Lagere stem. De stembanden worden langer. Haargroei in het gezicht (baard). Schaamhaar en okselhaar. Mannelijk gedrag.