Samenvatting examenstof biologie - VMBO - TL en GL exameneenheid K11 Reageren op prikkels Zenuwen, zintuigen en hormonen 2. Zintuigen Centraal examen Algemene kenmerken zintuigen Zintuig Neemt veranderingen in de omgeving (prikkels) waar. Zintuig zet prikkels om in elektrische stroompjes (impulsen). De impulsen gaan via gevoelszenuwen naar de hersenen. Daar verwerk je het en wordt jij je bewust van de waarneming. Elk zintuig is gevoelig voor andere prikkels. Adequate prikkel.  Voorbeelden Oog: gevoelig voor licht. Oor: gevoelig voor geluid. Neus: gevoelig voor geur Tong: gevoelig voor smaakstoffen Prikkels worden niet altijd waargenomen. Prikkel moet sterk genoeg zijn, wordt anders niet waargenomen door een zintuig. Moet boven een bepaalde drempelwaarde liggen. Zwakke prikkel onder de drempelwaarde --> geen impulsen --> je neemt niets waar. Voorbeeld Een paar korrels suiker in de thee proef je niet, maar een klontje suiker wel. Prikkel die er voortdurend is, neem je niet meer waar. Dat heet gewenning (je went er aan). Het zintuig geeft dan geen impulsen meer door. Voorbeeld Als je een stal binnenkomt vind je misschien dat het stinkt, maar na enige tijd ruik je het niet meer. De hersenen kunnen de informatie selecteren. Niet alle prikkels zijn even belangrijk Afhankelijk van wat je op een bepaald moment (waar jij je op concentreert). De motivatie voor bepaalde informatie kan verschillen. Inwendige zintuigen Nemen veranderingen in je lichaam (inwendige prikkels) waar. Daarmee worden lichaamsfunctie geregeld. Voorbeelden De lichaamstemperatuur wordt te hoog --> je gaat onder andere zweten --> je koelt af. Je verbruikt veel zuurstof --> je gaat sneller ademhalen. Het oog Je moet delen van de ogen in afbeeldingen kunnen aanwijzen. Zie: Het oog Functie onderdelen Wenkbrauw Voorkomt dat zweet vanaf het voorhoofd in de ogen loopt. Wimpers Houden vuil tegen. Traanklier Maken traanvocht. Spoelt stof weg. Oogleden verspreiden het traanvocht over de oogbol. Voorkomt dat het oog uitdroogt. Traanvocht wordt afgevoerd door de traanbuis. Komt uit in de neusholte. Oogspieren Draaien het oog. Harde oogvlies Stevig wit vlies. Bescherming. Stevigheid. Voorste deel is hoornvlies. Doorzichtig. Vaatvlies Bevat de bloedvaten. Voeren voedingsstoffen en zuurstof aan en afvalstoffen af. Gaat aan de voorkant over in de Iris. Gekleurde deel van het oog. Bevat kringspieren en lengtespieren rondom de pupil. Pupil is gaatje waardoor het licht in het oog valt. Spiertjes van de iris regelen de grootte van de pupil. Daarmee de hoeveelheid licht die in het oog valt. Pupilreflex Fel licht: de kringspiertjes trekken samen --> kleine pupil. Weinig licht: de lengtespiertjes trekken samen --> grote pupil. Lens Zit direct achter de pupil. Nodig om zowel in de verte als dichtbij scherp te kunnen zien. Accommoderen Het boller maken van de lens. Bolle lens voor dichtbij kijken. Platte lens voor veraf kijken. Glasachtig lichaam Gevuld met heldere vloeistof . Zorgt samen met hoornvlies en lens voor de lichtbreking. Netvlies Bevat de lichtzintuigen (kegeltjes en staafjes). Waarnemen lichtprikkels. Omzetten in impulsen. Kegeltjes Hiermee kleuren waarnemen. Werken alleen als er voldoende licht is. Liggen vooral in de gele vlek. Staafjes Hiermee gevoelig voor licht en donker. Werken het best in de schemering. Liggen verspreid over het netvlies. Gele vlek In het centrum van het netvlies. Bevat alleen kegeltjes. Hiermee kun je het scherpst zien. Blinde vlek Op de plaats waar de oogzenuw zit. Hier zitten geen staafje en geen kegeltjes. Oogzenuw Vervoert impulsen naar de hersenen --> gewaarwording. Het oor Je moet delen van de gehoororganen in afbeeldingen kunnen aanwijzen. Zie: Het oor Functie onderdelen Oorschelp Bestaat voor het grootste deel uit kraakbeen. Vangt geluidstrillingen op. Gehoorgang Via de gehoorgang komen de trillingen bij het trommelvlies. Trommelvlies gaat meetrillen. Bevat oorsmeerkliertjes. Oorsmeer houdt het trommelvlies soepel. Gehoorbeentjes Hamer, aambeeld en stijgbeugel. Kleine botjes die de trillingen van het trommelvlies versterken (hefboomwerking). Hamer zit vast aan het trommelvlies. Gaat meetrillen met het trommelvlies. Stijgbeugel zit vast een het ovale venster. Brengt trilling over op het ovale venster. Zitten in de trommelholte. Ruimte tussen trommelvlies en ovale venster. Staat met buis van Eustachius in verbinding met de keelholte. Zorgt ervoor dat de luchtdruk aan beide kanten van het trommelvlies gelijk is. Slakkenhuis Opgerolde buis met vloeistof. Hierin zitten de zintuigcellen. Vloeistof wordt door ovale venster in beweging gebracht. Zintuigcellen worden geprikkeld --> impulsen ontstaan. Impulsen gaan via de gehoorzenuw naar de hersenen --> gewaarwording van het geluid. Evenwichtsorgaan Zit naast het slakkenhuis.