Samenvatting examenstof biologie - VMBO - TL en GL exameneenheid K6 Planten en dieren en hun samenhang: de eigen omgeving verkend 1. Dieren Centraal examen Determineren Je moet met behulp van determineertabellen de Nederlandse naam kunnen opzoeken van planten- en diersoorten die veel in Nederland voorkomen. Zie Oefenen met determineren van dieren. Ademhaling bij dieren Ademhalingsorganen Nemen zuurstof op uit de omgeving. Geven koolstofdioxide af. Longen Ademhalen in de lucht. Zuurstof wordt vervoerd via het bloed. Reptielen, vogels en zoogdieren. Kieuwen Ademhalen in het water. Water stroomt door de kieuwen. Zuurstof wordt vervoerd via het bloed. Vissen Amfibieën Jonge amfibieën (bijvoorbeeld kikkervisje) halen adem met kieuwen. Volwassen amfibiën (bijvoorbeeld kikker) met longen en via de huid Ze hebben een dunne huid zonder hoornlaag. . Tracheeën Zie Insecten blz. 3 en 10. Ademhalen in de lucht. Niet één ademhalingsorgaan maar een netwerk van buisjes (tracheën) aan de zijkant van het lichaam. Door bewegingen van het achterlijf, stroomt lucht in en uit de buisjes. Zuurstof hoeft niet vervoerd te worden door het bloed. De zuurstof komt vanuit de tracheeën direct bij de cellen. Eencellige dieren Hebben geen ademhalingsorgaan nodig. Halen direct zuurstof uit het water. Via de celmembraan. Voortbewegen Beweging bij dieren Bouw van de ledematen is is afhankelijk van waar ze voor gebruikt worden. Voorbeelden In de lucht: vleugels; onder de grond: graafpoten; in het water: zwemvliezen. Voeten bij zoogdieren Hebben allemaal hetzelfde bouwplan voet van de voorpoot voet van de achterpoot handwortelbeentjes voetwortelbeentjes middenhandsbeentjes middenvoetsbeentjes vingerkootjes teenkootjes Zoolgangers gebruiken bij het lopen hun hele voet. Voorbeelden: mens; aap; beer. Teengangers lopen op hun teenkootjes. De middenvoetsbeentjes en voetwortelbeentjes raken de grond niet. Voorbeelden: kat; hond. Hoefgangers (hoefdieren) Lopen op de toppen van hun tenen. Laatste teenkootje wordt verstevigd door een hoef. Hebben lange benen. Kunnen goed rennen en dit lang volhouden. Voorbeelden: paard; olifant. Vogels Hebben vleugels en poten. Vleugels zijn bij alle vogels vrijwel hetzelfde gebouwd. Zijn voor de voortbeweging in de lucht. Poten verschillen. Afhankelijk van hoe ze gebruikt worden. Bijvoorbeeld: om te klimmen. Specht. om een prooi te pakken en vast te houden. Roofvogels (buizerd, torenvalk). om door het water te lopen. Lange poten nodig. Steltlopers (grutto, kluut). om te zwemmen. Zwemvliezen tussen de tenen. Eend. Voedsel bemachtigen Gebit bij zoogdieren Knipkiezen, plooikiezen en knobbelkiezen Planteneters Voorbeelden Cavia, koe, paard, schaap, konijn. Eten alleen plantaardig voedsel. Is moeilijker te verwerken dan dierlijk voedsel, doordat de plantencellen taaie celwanden (van cellulose) hebben. Hebben: plooikiezen. Kiezen passen op elkaar. Malen daarmee het voedsel fijn. geen hoektanden. Soms ook in de bovenkaak geen snijtanden. lang darmkanaal. Vleeseters Voorbeelden Nerts, kat, zeehond. Eten alleen dierlijk voedsel. Makkelijker te verteren. Hebben: knipkiezen (en scheurkiezen). Kiezen glijden langs elkaar scherpe hoektanden en snijtanden. kort darmkanaal. Alleseters Voorbeelden Mens, varken, wild zwijn. Eten plantaardig en dierlijk voedsel. Hebben: knobbelkiezen. Kiezen passen op elkaar. voedsel wordt hiermee fijngemalen. hoektanden en snijtanden. Snavels bij vogels Insectenetende vogels Hebben puntige snavel. Kunnen makkelijk insecten uit gaatjes peuteren. Zaadetende vogels Hebben kegelvormige snavel. Moeten zaden open kunnen kraken. Roofvogels Hebben haakvormige snavel. Moeten het vlees van hun prooi kunnen scheuren.