Samenvatting examenstof biologie - VMBO - TL en GL exameneenheid K6 Planten en dieren en hun samenhang: de eigen omgeving verkend 2. Bouw en functies van de plant Centraal examen Weefsels bij planten Weefsels van planten Weefsel: een aantal cellen met dezelfde vorm en functie. Opperhuid (dekweefsel) Rij aaneengesloten cellen. Beschermt de onderliggende lagen tegen uitdroging en beschadiging. Is dikker bij planten die in droge gebieden leven. Bij de opperhuid van stengel en blad zit aan de buitenkant vaak een waterafstotend waslaagje. Opperhuid van de wortels moet water en voedingszouten (mineralen) opnemen. Geen waslaagje. Cellen hebben uitstulpingen: wortelharen. Geven groter oppervlak om stoffen op te nemen. Huidmondjes Openingen in de opperhuid van bladeren. Rond de opening zitten twee sluitcellen. Speciale cellen van de opperhuid. Werking Licht --> huidmondjes open. Koolstofdioxide wordt opgenomen (voor fotosynthese). Zuurstof wordt afgegeven (afkomstig van de fotosynthese). Water verdampt. Daardoor wordt water aangezogen vanuit houtvaten. Donker --> huidmondjes dicht. Zitten meestal aan de onderkant van het blad. Dat voorkomt dat teveel water verdampt wordt. Steunweefsel Cellen dikke celwanden voor extra stevigheid. Vulweefsel Cellen met: dunne celwanden. ruimte tussen de cellen (intercellulaire ruimten). Kan verschillende functies hebben. Onder andere: opslag van reserve voedsel: In de wortel of in stengel. fotosynthese. In het blad De vulweefselcellen hebben daarvoor bladgroenkorrels. Houtvaten en bastvaten Zitten samen in vaatbundels. Buizen voor het transport van stoffen. Houtvaten Transport vanuit de wortel naar de stengel en bladeren. Vervoeren water en voedingszouten. Dode cellen: met dikke celwand. Geven ook stevigheid. zonder tussenwanden. Bastvaten Transport vanuit de bladeren naar de wortel. Vervoeren energierijke stoffen (vooral suiker). Levende cellen: met doorboorde tussenwanden. Deelweefsel Delende cellen. Zitten: in de uiteinden van de wortels en de toppen van de stengels. Voor de groei in de lengte. aan de rand van de wortels en de stengels Voor de groei in de breedte. Vormen nieuwe hout- en bastvaten. Organen van planten Organen van planten Wortel Bevestiging van de plant in de bodem. Opname van water en voedingszouten (mineralen). Opperhuidcellen hebben daarvoor wortelharen. Oppervlaktevergroting voor opname stoffen. Opgenomen stoffen komen terecht in de houtvaten. Opslag van reservevoedsel. Vooral zetmeel. In knollen. Ook voor ongeslachtelijke voortplanting. Bijvoorbeeld: aardappel Stengel Vervoer van stoffen. Via de vaatbundels. Soms ook opslag van reservevoedsel. In de rokken van bollen. Rokken zijn verdikte bladeren Bollen zorgen ook voor ongeslachtelijke voortplanting. Blad Functies Fotosynthese. Met lichtenergie wordt van water en koolstofdioxide glucose gemaakt. In de cellen met bladgroenkorrels. Licht wordt door de bladgroenkorrels opgevangen. Water wordt aangevoerd door de houtvaten. Zitten in de nerven. Koolstofdioxide wordt opgenomen via de huidmondjes. En zuurstofgas afgegeven. Verdamping van water. Hierdoor zuigen de bladeren water aan uit de houtvaten. Met het water worden de voedingszouten aangevoerd. Verdamping neemt toe bij: droog weer (lage luchtvochtigheid); wind; hogere temperatuur. Bloem Voor de geslachtelijke voortplanting. Onderdelen van een bloem Meeldraden Mannelijk voortplantingsorgaan. Bestaat uit: helmdraad; helmknop. Hierin worden stuifmeelkorrels gemaakt. Stamper Vrouwelijk voortplantingsorgaan. Bestaat uit: stempel; Vangt de stuifmeelkorrels op. stijl; Verbinding tussen stempel en vruchtbeginsel. vruchtbeginsel. Bevat één of meer zaadbeginsels. In ieder zaadbeginsel zit één eicel. Kroonbladeren Vaak gekleurd. Lokken insecten (bij insectenbloemen). Kelk Meestal groen. Beschermt de onderdelen als de bloem nog in knop zit. Bestuiving Het overbrengen van stuifmeel komt naar de stempel. Door insecten (insectenbloemen). Insectenbloemen Stamper en meeldraden zitten in de bloem. Maken nectar. Is voedsel voor de insecten. Stuifmeel wordt per ongeluk meegenomen. Zo komt dat terecht bij een volgende bloem die bezocht wordt. Lokken de insecten met: opvallende (gekleurde) kroonbladeren. geuren. Hebben plakkerig stuifmeel. Blijft makkelijk aan de insecten zitten. Door de wind (windbloemen). Windbloemen Hebben onopvallende kroonbladeren. Meeldraden en stamper hangen buiten de bloem. Stamper is sterk vertakt. Zo meer kans om stuifmeel op te vangen Maken veel stuifmeel. Veel stuifmeel gaat verloren (komt niet op een juiste stamper). Stuifmeel is licht. Kan makkelijk door de wind meegnomen worden. Bevruchting Stuifmeelkorrel groeit door de stijl naar het vruchtbeginsel. Eicel (in het zaadbeginsel) smelt samen met kern van de stuifmeelkorrel = bevruchting Na de bevruchting Bevruchte eicel groeit uit tot het kiempje, de nakomeling. Zaadbeginsel groeit uit tot zaad. In het zaad zit het kiempje. Verder bevat het zaad reservevoedsel voor het kiemplantje. Zetmeel, eiwitten, vetten. De buitenste laag heet zaadhuid. Beschermt het kiempje tegen uitdroging. Vruchtbeginsel groeit uit tot vrucht. Verspreiding van zaden Zaden moeten niet te dicht bij de ouderplant terecht komen. Anders teveel concurrentie. Verspreiding door: de plant zelf Wegschieten van zaden Voorbeeld: springzaad de wind De zaden moeten licht zijn. Voorbeeld: paardenbloem dieren De zaden blijven in de vacht van dieren hangen. Voorbeeld: kleefkruid. De vrucht wordt gegeten en de zaden later ergens anders uitgepoept. Voorbeeld: bessen, kersen. water De zaden moeten blijven drijven. Voorbeeld: kokosnoot. Aanpassen aan de omgeving Aanpassingen aan de omgeving Planten op vochtige plaatsen Hebben grote, dunne bladeren. Hierdoor veel verdamping. Waterplanten met drijvende bladeren Hebben huidmondjes aan de bovenkant van het blad. Zo kunnen ze toch koolstofdioxide uit de lucht halen. Planten in droge gebieden De verdamping moet beperkt worden. Kan op verschillende manieren. Kleine bladeren. Bijvoorbeeld: hei, naaldbomen. Dikke waslaag op de opperhuid. Bijvoorbeeld: vetplanten. Minder huidmondjes. Huidmondjes die verzonken liggen. Kunnen soms ook water opslaan in bladeren en stengel. Bijvoorbeeld: cactussen. Gebruik van planten Je moet kunnen aangeven welke delen van planten voedingsmiddelen en/ of grondstoffen leveren voor de mens. Nuttige planten Alle onderdelen kunnen voedingsmiddelen of grondstoffen voor de mens en dier leveren. Verschillende onderdelen kunnen gebruikt worden voor het maken van medicijnen. Voedingsstoffen/grondstoffen Voorbeelden Bloemen Voedsel Bloemkool, broccoli. Grondstoffen Nectar. Hiervan maken de bijen honing. Thee. Geurstoffen.. Parfums. Kleurstoffen. Vruchten Voedsel Komkommer, tomaat, sperziebonen, appel, paprika. Grondstoffen voor Jam, sap. Zaden Voedsel Bruine bonen, rijst, erwten, pinda. Grondstoffen Meel voor het brood. Olie. Grondstof voor onder andere margarine en mayonaise. Katoen. Gemaakt uit zaden van de katoenplant. Kleding. Bladeren Voedsel Sla, witlof, spruitjes, spinazie. Stengels Voedsel Asperge. Grondstoffen Rubber. Komt uit de bast van de rubberboom. Sandalen, laarzen,tegels (antislip). Hout. Bestaat uit houtvaten. Bouwmateriaal, meubels. Linnen. Kleding, meubelstoffen. Kurk Wortels Voedsel Aardappel, radijs. rode biet. Grondstoffen suiker Wordt gehaald uit suikerbieten en riet.