Samenvatting examenstof biologie - VMBO - TL en GL exameneenheid K6 Planten en dieren en hun samenhang: de eigen omgeving verkend 3. Ecosysteem Centraal examen Soort, populatie, levensgemeenschap, ecosysteem Soort Organismen die: zich onderling kunnen voortplanten. vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen. Verschillende soorten organismen hebben verschillende eigenschappen. Worden bepaald door erfelijke factoren (DNA). Individuen van één soort kunnen ook verschillen. Ze hebben dan een ander genotype en/ of de verschillen zijn ontstaan door verschillende omstandigheden waarin ze opgroeien. Populatie Alle individuen van een bepaalde soort in één gebied. Kunnen zich onderling voortplanten. De grootte van een populatie is afhankelijk van de biotische en abiotische factoren in een bepaald gebied. Voorbeelden Biotisch: de hoeveelheid beschikbaar voedsel. het wel of niet aanwezig zijn van natuurlijke vijanden Abiotisch: de temperatuur. de hoeveelheid water. Levensgemeenschap Alle populatie bij elkaar in een bepaald gebied vormen een levensgemeenschap. Ecosysteem Gebied met een bepaald milieu (abiotische factoren) met alle daarin levende organismen (de levensgemeenschap). Voorbeelden van ecosystemen: duinen heide loofbos naaldbos toendra tropisch regenwoud woestijn sloot waddengebied Biotische en abiotische factoren Biotische factoren De levende natuur. Planten Maken het voedsel (fotosynthese) en dienen dus als voedsel voor dieren. Bieden schuilplaatsen en broedplaatsen voor dieren. Dieren Planteneters leven van planten en hebben dus invloed op de plantengroei. Vleeseters eten andere dieren. Schimmels en bacteriën Zorgen voor de afbraak van de dode organische resten, of veroorzaken ziektes. De verschillende soorten organismen in een levensgemeenschap zijn onderling afhankelijk van elkaar of beïnvloeden elkaar. Voorbeelden Onderling afhankelijk zijn voor de voortplanting. Insectenbloemen zijn van insecten afhankelijk voor de bestuiving. Koekoek laat andere vogels hun jongen grootbrengen. Ze hebben een territorium nodig. Ze eten of worden gegeten. De organismen in de levensgemeenschap vormen een voedselweb. Abiotische factoren De niet-levende natuur. Licht Nodig voor de fotosynthese. Niet alle planten hebben evenveel licht nodig. Schaduwplanten groeien liever in de schaduw. Zonplanten hebben veel licht nodig. Temperatuur Temperatuur in een bepaald gebied bepaalt welke organismen er kunnen leven. In de woestijn leven andere dieren dan op de Noordpool. Lucht Koolstofdioxide. Voor de fotosynthese van planten Zuurstof. Voor de verbranding. Wind. Verspreiding van stuifmeel (windbloemen). Invloed op de verdamping. Water De hoeveelheid water. Voorbeelden planten en dieren die met weinig water toekunnen: cactussen; woestijnwatjes. Voorbeelden planten en dieren die met veel water nodig hebben: waterplanten en waterdieren; kikkers en padden. De samenstelling van het water (zoet, zout, brak). Bodem Grondsoort (klei, zand e.d.). Klei is vruchtbaarder dan zand. Klei houdt beter water vast. Op kleigrond kunnen dus andere planten groeien dan op zandgrond. Voedselketen en voedselweb Voedselketen Reeks waarin staan wie wie eet producent --> consument (planteneter) --> consument(vleeseter) Reeks begint altijd met een plant. Voorbeeld roos --> bladluis --> lieveheersbeestje --> koolmees --> sperwer Let op de richting van de pijl! De richting van de pijl geeft de richting aan van het voedsel in de keten. Voedsel bevat energie: de energie wordt doorgegeven via het voedsel. Planteneter krijgt energie door het eten van planten. Vleeseter door het eten van dieren. De pijl is dus de richting van de energiestroom. Producenten Planten. Maken het voedsel. Ze leggen bij de fotosynthese zonne-energie vast in glucose. Ze bouwen biomassa op. Biomassa = de totale hoeveelheid (Kg) energierijke stoffen. Consumenten Dieren. Zijn voor hun voedsel afhankelijk zijn van andere organismen. Leven direct (planteneters) of indirect (vleeseters) van de energierijke stoffen die door planten gemaakt zijn. Voedselweb Alle voedselketens is een bepaald gebied vormen samen het voedselweb. Voedselpiramide (vanaf blz. 3) Zonne-energie wordt vastgelegd door planten in energierijke stoffen. Energie(voedsel) wordt doorgegeven aan de volgende schakel. Bij iedere stap gaat energie verloren. De totale hoeveelheid biomassa neemt bij iedere schakel in de voedselketen af. Doordat: niet alles verteerbaar is, deel wordt uitgepoept. deel wordt gebruikt wordt voor allerlei lichaamsprocessen. Bijvoorbeeld: warm blijven. bewegen daarbij komt energie en warmte vrij. Voedselpiramide kan op twee verschillende manieren gemaakt worden. Voedselpiramide van aantallen. Daarbij wordt gelet op het aantal organismen in iedere schakel. Voedselpiramide van biomassa. Daarbij wordt gelet op het gewicht ( de biomassa). Deze manier geeft de energiestroom goed weer. Kringlopen Kringloop Producenten (planten) leggen energie vast in energierijke organische stoffen. Energie wordt geleverd door de zon (fotosynthese) Nodig: opname van koolstofdioxide uit de lucht. opname van water en zouten (vooral stikstofverbindingen) uit de bodem. Consumenten (dieren) eten de planten. Gebruiken het voedsel voor: de groei. Opbouw van het eigen lichaam. de verbranding.. Levert energie voor allerlei lichaamsprocessen. Reducenten (bacteriën en schimmels) ruimen op. Ze gebruiken de resten van planten en dieren. Onverteerde delen. Afvalstoffen. dode planten en dieren. Ze breken de stoffen waar de resten uit bestaan af tot: koolstofdioxide; water; zouten. Planten kunnen die stoffen dan weer opnemen. Koolstofkringloop Koolstofdioxide (CO2) wordt vastgelegd in glucose. Door planten Bij de fotosynthese. Glucose wordt gebruikt bij de verbranding. Door alle organismen. Er komt weer koolstofdioxide vrij. Stikstofkringloop Stikstof (N) is nodig om eiwitten te kunnen maken. Nitraat is een belangrijke stikstofverbinding. Planten (producenten) Nemen nitraten op uit de bodem. Maken plantaardige eiwitten. Dieren (consumenten) Eten planten en gebruiken de plantaardige eiwitten om hun eigen dierlijke eiwitten te maken. Rottingsbacteriën (reducenten) Breken de eiwitresten van dode planten en dieren af. Er blijft ammoniak over. Ammoniak is giftig. Andere bacteriën zetten de ammoniak om in nitraat. Nitraat kan weer door planten opgenomen worden.