Samenvatting examenstof biologie - VMBO - TL en GL exameneenheid V1 Bescherming en antistoffen Centraal examen Antigeen (antigenen) Antigenen Antigeen is alles waartegen een afweerreactie gestart wordt (antistoffen worden gevormd). Niet verwarren met de term gen (= stukje van het DNA)! Antigeen is een stof die vreemd is voor het lichaam (niet in het lichaam voorkomt). Het kunnen stoffen (meestal eiwitten) zijn in de wand van: bacterie, virus of ander micro-organisme. of in membranen van andere voor het lichaam vreemde cellen. Antigenen kunnen in het lichaam komen door: infectie met bacterie; infectie met virus; bij bijvoorbeeld transplantatie van een weefsel of een orgaan. Immuniteit Natuurlijke immuniteit Ziektekiemen (met een antigeen) dringen het lichaam binnen. De ziektekiemen planten zich voort. Het worden er snel meer. Je wordt ziek. Witte bloedcellen maken antistoffen. Schakelen de ziektekiemen uit ( bloedsamenstelling blz. 7). Werken specifiek. Dat wil zeggen. tegen één bepaald antigeen. Voorbeeld De antistof tegen de mazelen werkt niet tegen de waterpokken. Antistoffen blijven enige tijd aanwezig. Er blijven je hele leven "geheugencellen" aanwezig. Witte bloedcellen die bij een volgende infectie sneller antistoffen kunnen maken. Restanten die overblijven worden door andere witte bloedcellen opgeruimd. Je bent daardoor immuun geworden tegen die ziekte. Aanwezigheid van bepaalde antistoffen in het bloed (seropositief) wijst op besmetting met bepaalde ziektekiem. Actieve kunstmatige immuniteit Vaccin wordt ingespoten (inenting of vaccinatie). Vaccin bevat dode of verzwakte ziektekiemen. Kunnen zich niet meer vermenigvuldigen. Lichaam reageert op dezelfde manier als bij natuurlijke immuniteit: antistoffen worden gevormd. "geheugencellen" blijven aanwezig. Levert langdurige immuniteit op. Toepassen voordat er sprake is van infectie. Passieve kunstmatige immuniteit Antistoffen worden ingespoten via een serum. Serum is de bloedvloeistof die overblijft na stolling van het bloed. Levert kortdurende immuniteit op. Toepassen nadat er infectie is opgetreden. Baby's worden passief immuun voor aantal ziekten via de placenta en later de moedermelk. Andere methode Infecties veroorzaakt door bacteriën (en schimmels) kunnen ook bestreden worden met: antibioticum (antibiotica) Geneesmiddel. Doodt bacteriën. Levert geen immuniteit op. Bloedgoepen Bloedgroepen ABO Bloedgroep antigeen Bloedgroep wordt bepaald door stoffen (antigenen) in de membranen van rode bloedcellen. Er zijn twee typen antigenen: antigeen A; antigeen B. Bloedgroep antistoffen Zitten in het bloedplasma. Tegen antigeen A: antistof a. Tegen antigeen B: antistof b. Bloedgroepen Bloedgroep A antigeen A antistof b Bloedgroep B antigeen B antistof a Bloedgroep AB antigeen A en antigeen B geen antistoffen a en b Bloedgroep O geen antigeen A of B antistof a en b Bloedgroep resusfactor Resuspositief In membraan van rode bloedcellen zit het resusantigeen. Resusnegatief Er is geen geen resusantigeen aanwezig. Alleen antistof tegen het resusantigeen aanwezig als; iemand bloedtransfusie gehad heeft met resuspositief bloed. er op een andere manier contact geweest is met resuspositief bloed. Probleem kan optreden bij zwangerschap van: resusnegatieve moeder met resuspositief kind (resusbaby). Oorzaak: na eerdere zwangerschap met resuspositief kind heeft moeder na de geboorte de resusantistof gemaakt. Bijvoorbeeld bij de geboorte kan bloed van het kind bij dat van de moeder komen. Resusantistof kan via de placenta in het lichaam van het kind komen --> klontering rode bloedcellen van het kind --> zuurstof tekort. Voorkomen door: moeder na geboorte direct een injectie geven met de resusantistof. Moeder gaat dan zelf geen antistof maken. De ingespoten antistoffen worden weer snel afgebroken (vergelijk passieve immunisatie). Bepalen bloedgroep Bloedtransfusie Gaat fout als antigeen van donor past op antistof van ontvanger. Rode bloedcellen klonteren samen. Bij voorkeur geeft men bloed van een donor met dezelfde bloedgroep als de patiënt. Negatieve effecten Transplantatie Een patiënt krijgt weefsel of een orgaan van een ander persoon (de donor). Voorbeelden beenmergtransplantatie; harttransplantatie; levertransplantatie; niertransplantatie. Bij transplantatie ontstaan afstotingsreacties. Het lichaam maakt antistoffen tegen de vreemde antigenen van de cellen van het weefsel/orgaan. Met behulp medicijnen moeten die afstotingsreacties onderdrukt worden. Er is meestal een te kort aan organen. Kan mogelijk opgelost worden door: Meer mensen over te halen donor te worden. Xenotransplantatie Het weefsel of orgaan is afkomstig van een dier. Voorbeeld Hartkleppen van varkens. Auto-immuunziekten Normaal worden alleen antistoffen gemaakt tegen vreemde antigenen. Bij een auto-immuunziekte gaat het lichaam antistoffen vormen tegen eigen cellen. Je maakt als het ware je zelf ziek. Deze ziekten zijn moeilijk te genezen. Voorbeelden Bepaalde vorm van suikerziekte (diabetes) Er worden dan antistoffen gemaakt tegen cellen in de alvleesklier die insuline maken. Vitiligo Huidaandoening. Er worden antistoffen gemaakt tegen de pigmentcellen in de huid. Er ontstaan witte vlekken op de huid.