Practicum gedrag (ethologie) Tweede fase havo en vwo Domein E3 havo, E3 vwo Inhoud Inleiding Onderzoek A: het dier leren kennen Onderzoek B: experimenteel gedragsonderzoek Inleiding Je kunt dit onderzoek het beste uitvoeren met twee personen. Lees eerst deze handleiding door en maak een planning voor de tijd die je eraan kunt besteden. Als je samen één verslag inlevert, moet je de taakverdeling bij het schrijven van het verslag verantwoorden en er ook voor zorgen dat ieders bijdrage gelijkwaardig is. De opdrachten zijn geschikt voor het onderzoek van onder andere: Tubifex pekelkreeftjes pissebedden sprinkhanen meelwormen (larve van de meeltor)     bananenvliegen (fruitvliegen) krekels vliegenmaden (larve van de vleesvlieg) wandelende takken Morio wormen kakkerlakken wasmot larven Bij een goed gesorteerde dierenwinkel zijn deze dieren te verkrijgen. Ze worden gekweekt als voer voor vissen, amfibieën en reptielen.      Ga zorgvuldig met de proefdieren om! Informatie zoeken Voor veel diersoorten is de Spectrum  Dieren encyclopedie een zeer goede bron. Uitgeverij Spectrum NV. Utrecht/Antwerpen. Op internet Als je op internet informatie zoekt, tik dan in Google (of een andere zoekmachine) de Latijnse naam in op de volgende manier: "Felix domesticus". Probeer ook trefwoorden als "behaviour"(=Amerikaans), "behavior" en "ethology". Nederlandse naam Engelse naam Latijnse naam Tubifex tubifex Tubifex tubifex pekelkreeftje brine shrimp Artemia salina pissebed woodlice Oniscus ocellus Porcellio scaber Armadillidium vulgare sprinkhaan locust Locusta migratoria Schistocerca gregaria meeltor (larve = meelworm ) flour beetle mealworm Tribolium confusum Tribolium castaneum fruitvliegje fruit fly Drosophila melanogaster krekel cricket Acheta domestica| Gryllus campestris vleesvlieg larve = made blow fly Calliphora spec. kakkerlak cockroach Nauphoeta cinerea Morio larve superworm Zophobas morio wasmot larve wax moth Galleria mellonella Achroe grisella wandelende tak stick insect Carausius morosus   Onderzoek A. Het dier leren kennen Bouw van het dier Bestudeer de bouw van het dier. Gebruik een loep of een binoculair. Maak van het proefdier een nauwkeurige tekening. Teken op ongelinieerd  papier. Maak de tekening met potlood. Teken het dier ongeveer 10 cm groot. Zoek de namen van de getekende onderdelen en zet deze met verwijsstrepen (liniaal) naast de tekening. Geef de tekening een opschrift met de Latijnse en Nederlandse naam van het dier. Zet de vergrotingsfactor boven de tekening of geef naast de tekening de werkelijke grootte aan. Informatie verzamelen Zoek op tot welke hoofdafdeling en tot welke klasse de soort behoort. Verzamel relevante informatie over het dier op: leefwijze, soort voedsel e.d.. Ga na wat er bekend is over het gedrag van het dier. Denk eraan: geen teksten of delen van teksten letterlijk overnemen! Zie de aanwijzingen voor het verwerken van informatie. Noteer alle gebruikte bronnen (op je juiste manier). Maak een bronnenlijst. Beschrijving van het gedrag Bestudeer de  (voort)beweging van het dier en geef deze zo nauwkeurig mogelijk in woorden weer. Bekijk gedurende 10 minuten zo nauwkeurig mogelijk waar het dier zich in de ruimte bevindt. Bedenk zelf een goede methode om deze gegevens te noteren  en te verwerken. Zorg voor exacte meetgegevens. Verslag Verwerk de onderdelen 1 t/m 3 in  een verslag met de volgende  indeling: Inleiding Hierin verwerk je het literatuuronderzoek. Doel  van het onderzoek Materiaal  en methode Welk dier onderzocht. Welke materialen je gebruikt hebt (proefopstelling  tekenen). Hoe je het onderzoek hebt uitgevoerd en en wat heb je gemeten hebt. Resultaten De bouw van het dier (+ de tekening). Beschrijving van de (voort)beweging. Tabel(len) en grafiek. Nabespreking Hierin komen de conclusie(s) en foutendiscussie. Bronnenlijst B. Experimenteel gedragsonderzoek Bedenk een relevante onderzoeksvraag. Mogelijk heeft het eerste onderzoek vragen bij je opgeroepen die onderzocht kunnen worden . Voorbeeld onderzoeksvraag Hoe reageert het proefdier ..... op een lichtbron? of Geeft het proefdier...... de voorkeur aan een lichte of aan een donkere omgeving? Overleg met de docent of je een goede onderzoeksvraag bedacht hebt. Maak een werkplan. Ontwerp eerst een  hypothese. Let erop dat de hypothese geen slag in de lucht mag zijn, maar gebaseerd moet zijn eerdere waarnemingen en/of op logisch denken. Verantwoord je hypothese. Ontwerp een onderzoek  met de beschikbare materialen waarmee je de hypothese kan toetsen. Probeer zoveel mogelijk de gegevens in getallen weer te geven. Om de invloed van het toeval kleiner te maken en om een statistische toets te kunnen gebruiken moeten veel, bijvoorbeeld 25, waarnemingen gedaan worden. Voorspel bij welk meetresultaat de hypothese bevestigd wordt. Voer het onderzoek uit. Verwerk je resultaten. Gebruik bij het verwerken van de gegevens, indien mogelijk, een statistische toets om na te gaan in hoeverre toeval een  rol gespeeld kan hebben. Zie techniekkaart 9.8 en techniekkaart 9.9. Verslag Verwerk in  het verslag met de volgende onderdelen: Doel van het onderzoek (onderzoeksvraag); Hypothese; Materiaal en methode; Resultaten;                                    Nabespreking. © scholte/marree 2010